Çocuklarımızın dünyayı algılayış biçimlerinde görme duyusu merkezi bir rol oynar. Ancak bazı çocuklar, çeşitli nedenlerle “az görme” olarak tanımlanan bir durumla yaşamak zorunda kalabilirler. Çocuklarda az görme, gözlük, kontakt lens veya tıbbi/cerrahi müdahalelerle tam olarak düzeltilemeyen, günlük aktiviteleri ve öğrenmeyi önemli ölçüde etkileyen görme kaybı anlamına gelir. Bu durum, hem çocuk hem de aile için zorlayıcı olabilir; ancak unutulmamalıdır ki, doğru yaklaşımlar, erken müdahale ve kapsamlı bir rehabilitasyon süreci ile az gören çocuklar da potansiyellerini en üst düzeyde kullanabilir, mutlu ve başarılı bir yaşam sürebilirler.
Göz doktoru olarak, çocuklarda az görme konusunda aileleri bilgilendirmek, en güncel tanı ve rehabilitasyon yöntemlerini sunmak ve her çocuğun bireysel ihtiyaçlarına uygun çözümler üretmek en temel önceliğimizdir. Çocuklarda az görmenin ne olduğunu, nedenlerini, belirtilerini, tanı ve değerlendirme süreçlerini, rehabilitasyon yaklaşımlarını ve ailelere yönelik destek stratejilerini detaylı bir şekilde ele alacağız.
Az Görme Nedir? Körlükten Farkı Nedir?
Az görme (düşük görme), Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) tanımlamasına göre, mevcut en iyi düzeltmeyle (gözlük vb.) iyi gören gözde görme keskinliğinin 3/10 (veya 0.3) ile 1/20 (veya 0.05) arasında olması veya görme alanının 20 dereceden dar olması durumudur. Görme keskinliği 1/20’den daha düşük veya görme alanı 10 dereceden dar ise bu durum “körlük” olarak tanımlanır.
Önemli Noktalar:
- Az gören bir çocuk, tamamen görmeyen bir çocuk değildir. Mevcut görme potansiyelleri vardır ve bu potansiyel, özel yardımcı cihazlar ve eğitim stratejileri ile en iyi şekilde kullanılabilir.
- Az görme, çocuğun ışığı, renkleri, şekilleri ve hareketi farklı derecelerde algılayabileceği anlamına gelir.
- Her az gören çocuğun görme düzeyi ve yaşadığı zorluklar farklıdır. Bu nedenle kişiye özel değerlendirme ve rehabilitasyon planı şarttır.
Çocuklarda Az Görmenin Nedenleri Nelerdir?
Çocuklarda az görmeye yol açabilen birçok farklı durum ve hastalık bulunmaktadır. Bu nedenler doğumsal olabileceği gibi, sonradan da gelişebilir.
| Az Görmenin Nedenleri | Örnek Durumlar ve Hastalıklar |
|---|---|
| Doğumsal ve Genetik Nedenler | Albinizm, doğumsal katarakt, doğumsal glokom, Leber’in konjenital amorozisi, retina distrofileri (örn: retinitis pigmentoza, Stargardt hastalığı), optik sinir hipoplazisi, kolobom, aniridi, miksoftalmi/anoftalmi. |
| Prematüriteye Bağlı Sorunlar | Prematüre retinopatisi (ROP) ve buna bağlı komplikasyonlar. |
| Edinilmiş (Sonradan Gelişen) Nedenler | Travmatik beyin hasarı, kafa ve göz travmaları, beyin tümörleri, hidrosefali, menenjit gibi enfeksiyonların sekelleri, kontrolsüz diyabete bağlı retinopati (nadir), bazı sistemik hastalıkların göze etkileri, Stevens-Johnson sendromu gibi durumlar. |
| Kırma Kusurları (Yüksek Dereceli) | Tedaviye dirençli veya çok yüksek dereceli miyopi, hipermetropi veya astigmatizma nadiren az görme sınırında kalabilir (özellikle ambliyopi eşlik ediyorsa). |
| Ambliyopi (Göz Tembelliği) | Erken ve etkin tedavi edilmeyen, özellikle tek taraflı ve derin ambliyopi durumlarında ilgili gözde kalıcı görme azlığı oluşabilir. |
| Nistagmus | Gözlerde istemsiz, ritmik titremelerle karakterize bu durum, altta yatan birçok hastalığa bağlı olabilir ve görme keskinliğini düşürerek az görmeye neden olabilir. |
Çocuklarda Az Görme Belirtileri
Çocuklar, özellikle küçük yaşlarda, görme sorunlarını ifade etmekte zorlanabilirler. Bu nedenle ebeveynlerin ve öğretmenlerin dikkatli gözlemleri, az görmenin erken fark edilmesinde hayati rol oynar. Aşağıdaki belirtilerden bir veya birkaçı mevcutsa, bir göz hastalıkları uzmanına başvurmak önemlidir:
- Okuma ve Yazmada Zorluk:
- Kitap veya yazıları göze çok yakın tutma.
- Okurken sık sık satır kaybetme veya parmakla takip etme.
- Tahtayı veya uzaktaki yazıları görmede güçlük.
- Yazı yazarken harfleri orantısız veya eğri yazma.
- Genel Görsel Davranışlar:
- Nesneleri tanımak için onlara çok yaklaşma veya dokunma ihtiyacı.
- Işığa karşı aşırı hassasiyet (fotofobi) veya tam tersi, daha iyi görmek için çok parlak ışığa ihtiyaç duyma.
- Gözleri sık sık ovuşturma, kısma veya bir gözünü kapatma.
- Başını sürekli bir yöne eğerek veya çevirerek bakma (anormal baş pozisyonu).
- Renkleri karıştırma veya parlak renkleri soluk görme.
- Loş ışıkta veya gece görmede belirgin zorluk (gece körlüğü).
- Gözlerde sürekli titreme (nistagmus).
- Göz teması kurmaktan kaçınma veya zorlanma.
- Motor Beceriler ve Hareket:
- Sık sık düşme, bir yerlere çarpma, sakarlık (özellikle alışılmadık ortamlarda).
- Merdiven inip çıkmada, kaldırımlarda yürürken zorlanma.
- Top oyunları gibi hareketli nesneleri takip etmede güçlük.
- Sosyal ve Akademik Zorluklar:
- Arkadaşlarının yüz ifadelerini veya sosyal ipuçlarını anlamada zorluk.
- Oyunlara katılmada isteksizlik.
- Okulda öğrenme güçlüğü, dikkat dağınıklığı.
- Görsel materyalleri içeren derslerde başarısızlık.
Bu belirtiler her zaman az görme anlamına gelmese de, bir uzman tarafından değerlendirilmesi gereken önemli işaretlerdir.
Çocuklarda Az Görme Tanısı
Çocuğunuzda az görmeden şüpheleniyorsanız, ilk adım kapsamlı bir göz muayenesi için Dr. Semrin Timlioğlu gibi bir çocuk göz hastalıkları uzmanına başvurmaktır. Tanı ve değerlendirme süreci genellikle aşağıdaki adımları içerir:
- Detaylı Anamnez (Öykü Alma): Ailede göz hastalığı öyküsü, çocuğun doğum öyküsü, gelişim basamakları, fark edilen belirtiler ve genel sağlık durumu hakkında bilgi alınır.
- Görme Keskinliği Değerlendirmesi: Çocuğun yaşına ve iletişim becerilerine uygun özel testler (LEA kartları, HOTV, Snellen eşeli vb.) kullanılarak her bir gözün ayrı ayrı ve birlikte görme keskinliği ölçülür. Yakın ve uzak görme değerlendirilir.
- Kırma Kusuru Muayenesi (Refraksiyon): Gözlük ihtiyacı olup olmadığı ve varsa dereceleri saptanır. Göz bebekleri damla ile genişletilerek (siklopleji) daha kesin ölçüm yapılır.
- Kontrast Duyarlılık Testleri: Farklı kontrast seviyelerindeki şekilleri ayırt etme yeteneği ölçülür. Az gören bireylerde kontrast duyarlılık genellikle azalmıştır.
- Renk Görme Testleri: Renkleri ayırt etme yeteneği değerlendirilir.
- Görme Alanı Testleri (Perimetri): Çocuğun merkezi ve çevresel (periferik) görme alanı, yaşına uygun yöntemlerle değerlendirilir.
- Biyomikroskopik Muayene: Gözün ön segmenti (kornea, iris, lens) detaylı olarak incelenir.
- Göz Dibi (Fundus) Muayenesi: Göz bebekleri genişletildikten sonra retina, optik sinir ve gözün arka kısmındaki diğer yapılar incelenerek altta yatan patolojiler araştırılır.
- Elektrofizyolojik Testler (Gerekirse): ERG (Elektroretinografi) ve VEP (Görsel Uyarılmış Potansiyeller) gibi testler, retina ve optik sinir fonksiyonları hakkında daha detaylı bilgi sağlayabilir.
- Fonksiyonel Görme Değerlendirmesi: Çocuğun mevcut görmesini günlük yaşam aktivitelerinde (okuma, yazma, yürüme, oyun oynama vb.) nasıl kullandığı gözlemlenir ve değerlendirilir. Bu, rehabilitasyon planının temelini oluşturur.
Bu değerlendirmeler sonucunda az görmenin derecesi, tipi ve altta yatan nedenler belirlenir.
Çocuklarda Az Görme Rehabilitasyonu
Az görme rehabilitasyonunun temel amacı, çocuğun mevcut görme potansiyelini en üst düzeyde kullanmasını sağlamak, bağımsızlığını artırmak, eğitim ve sosyal yaşama tam katılımını desteklemektir. Rehabilitasyon süreci multidisipliner bir yaklaşım gerektirir ve göz doktoru, az görme uzmanı, özel eğitim öğretmeni, psikolog ve ailenin yakın iş birliği ile yürütülür. Az Görme Rehabilitasyonunda Kullanılan Başlıca Yöntemler ve Araçlar:
| Rehabilitasyon Alanı | Yöntemler ve Araçlar |
|---|---|
| Optik Yardımcı Cihazlar | Büyüteçler: El büyüteçleri, ayaklı büyüteçler, cetvel büyüteçler, teleskopik gözlükler (uzak için), telemikroskopik gözlükler (yakın için). Doğru cihazın seçimi ve kullanımı için eğitim verilir. |
| Elektronik Yardımcı Cihazlar | Kapalı Devre Televizyon Sistemleri (CCTV): Yazıları ve resimleri istenilen oranda büyüterek ekrana yansıtır. Taşınabilir elektronik büyüteçler, ekran okuyucu yazılımlar, ekran büyütme programları, sesli kitaplar, akıllı telefon ve tablet uygulamaları. |
| Non-Optik Yardımcılar | Aydınlatma Düzenlemeleri: Doğru ve yeterli aydınlatma (parlamayı önleyici lambalar, ayarlanabilir ışık kaynakları). Kontrast Artırıcı Malzemeler: Koyu renk zemin üzerine açık renk yazılar, kalın uçlu kalemler, renkli filtreler. Okuma Standları, Kaymaz Yüzeyler. |
| Eğitim Stratejileri | Büyük Puntolu Materyaller: Ders kitapları, çalışma yaprakları. <br> Braille (Kabartma Yazı): İleri derecede az görme veya körlük durumunda. Dokunsal ve İşitsel Materyallerin Kullanımı. Sınıf İçi Düzenlemeler: Ön sırada oturma, uygun aydınlatma. Bireyselleştirilmiş Eğitim Programları (BEP). |
| Günlük Yaşam Becerileri Eğitimi | Bağımsız hareket (oryantasyon ve mobilite) eğitimi (beyaz baston kullanımı), kişisel bakım, ev işleri, para tanıma gibi becerilerin kazandırılması. |
| Psikososyal Destek | Çocuğun ve ailenin yeni duruma uyum sağlaması, özgüven geliştirme, sosyal becerilerin artırılması için danışmanlık ve psikoterapi hizmetleri. Akran destek grupları. |
Ailelere ve Öğretmenlere Öneriler
Az gören bir çocuğun gelişiminde aile ve öğretmenlerin rolü çok büyüktür:
- Erken Tanı ve Müdahaleyi Önemseyin: Şüphelendiğiniz anda uzmana başvurun.
- Pozitif ve Destekleyici Olun: Çocuğunuzun yapabildiklerine odaklanın, onu cesaretlendirin ve özgüvenini destekleyin.
- Bilgi Edinin: Az görme ve çocuğunuzun özel durumu hakkında bilgi sahibi olun. Rehabilitasyon ekibiyle sürekli iletişim halinde olun.
- Ev ve Okul Ortamını Uyarlayın: Uygun aydınlatma, kontrastlı materyaller, gereksiz eşyaların kaldırılması gibi düzenlemeler yapın.
- Bağımsızlığı Teşvik Edin: Çocuğunuza yaşına uygun sorumluluklar verin ve kendi başına bir şeyler yapması için fırsatlar yaratın.
- Diğer Duyuları Kullanmasını Teşvik Edin: Dokunma, işitme gibi diğer duyularını kullanarak öğrenmesine yardımcı olun.
- Sosyal Katılımı Destekleyin: Arkadaşlarıyla oynaması, sosyal aktivitelere katılması için onu teşvik edin.
- Okul ve Öğretmenlerle İş Birliği Yapın: Çocuğunuzun eğitim ihtiyaçları konusunda öğretmenleriyle yakın iş birliği içinde olun. Bireyselleştirilmiş Eğitim Programı’nın (BEP) hazırlanmasına ve uygulanmasına aktif katılın.
- Sabırlı Olun: Öğrenme ve uyum süreci zaman alabilir. Sabırlı ve anlayışlı olun.
Az Gören Çocuklar İçin Umut Vardır!
Az görme, çocuğun yaşamını belirli ölçüde etkilese de, onun hayallerini ve hedeflerini sınırlamak zorunda değildir. Günümüzde gelişen teknoloji, etkili rehabilitasyon yöntemleri ve artan toplumsal farkındalık sayesinde az gören çocuklar da eğitimlerini tamamlayabilir, meslek sahibi olabilir ve dolu dolu bir yaşam sürebilirler.
Dr. Semrin Timlioğlu ve ekibi olarak, az gören çocuklarımızın ve değerli ailelerinin her zaman yanındayız. Çocuğunuzun görme potansiyelini en üst düzeye çıkarmak, ona bağımsız bir geleceğin kapılarını aralamak için multidisipliner bir yaklaşımla kişiye özel çözümler sunuyoruz.
Unutmayın, her çocuğun dünyayı keşfetmeye ve kendi ışığını yaymaya hakkı vardır. Az görme bu hakka engel değildir. Detaylı bilgi, değerlendirme ve rehabilitasyon süreci için bizimle iletişime geçebilirsiniz.
Sitemizde yar alan yazı ve görseller, tamamen bilgilendirme amaçlıdır. Teşhis ve tedavi yerine geçmediği gibi yasal sorumluluk da taşımamaktadır.