Çocuklarımızın dünyayı algılama biçiminde görme duyusu temel bir role sahiptir. Ancak bazı durumlarda, gözlerin sağlıklı olmasına rağmen beyindeki görme merkezlerinin veya görme yollarının hasar görmesi sonucu görme sorunları yaşanabilir. Kortikal Görme Bozukluğu (CVI), gözlerden gelen görsel bilginin beyin tarafından düzgün bir şekilde işlenememesi sonucu ortaya çıkan, beyin temelli bir görme bozukluğudur. CVI, özellikle gelişmiş ülkelerde çocukluk çağı görme bozukluklarının önde gelen nedenlerinden biridir ve erken tanı ile doğru destekleyici yaklaşımlar, çocuğun görsel potansiyelini en üst düzeye çıkarmak için kritik öneme sahiptir.
Göz Doktoru olarak, CVI gibi karmaşık görme sorunları yaşayan çocuklar ve aileleri için kapsamlı bir anlayış sunmayı, doğru tanı sürecine katkıda bulunmayı ve uygun yönlendirmelerle destek olmayı amaçlıyoruz. Bu yazımızda, Kortikal Görme Bozukluğu’nun ne olduğunu, nedenlerini, karakteristik özelliklerini, tanı sürecini, evrelerini ve CVI’lı çocuklara yönelik destekleyici yaklaşımları detaylı bir şekilde ele alacağız.
Kortikal Görme Bozukluğu (CVI) Nedir?
Kortikal Görme Bozukluğu (CVI), gözlerin fiziksel yapısında veya optik sinirde bir sorun olmamasına (veya minimal sorunlar olmasına) rağmen, beynin görme merkezlerindeki (oksipital lob başta olmak üzere) veya görme yolları boyunca uzanan sinir ağlarındaki bir hasar veya işlev bozukluğu nedeniyle ortaya çıkar. Yani, gözler “görür” ancak beyin bu gördüğünü tam olarak “anlamlandıramaz” veya “işleyemez”. Bu durum, çocuğun görsel dünyayı algılayış biçimini, görsel dikkatini, nesneleri tanıma yeteneğini ve görsel olarak yönlendirilen hareketlerini önemli ölçüde etkileyebilir.
CVI, genellikle diğer gelişimsel sorunlarla birlikte görülebilir ve her çocukta farklı şiddette ve farklı özelliklerde kendini gösterebilir. Önemli olan, CVI’ın bir göz tembelliği (ambliyopi) veya sadece bir kırma kusuru (miyopi, hipermetropi vb.) gibi oküler (göze ait) bir sorun olmadığını, temel problemin beyinde olduğunu anlamaktır. Ancak CVI’lı çocuklarda eş zamanlı olarak oküler sorunlar da bulunabilir.
Kortikal Görme Bozukluğu’nun Nedenleri Nelerdir?
CVI’a yol açabilen birçok farklı durum ve olay bulunmaktadır. Genellikle beyin gelişimini veya fonksiyonunu etkileyen herhangi bir hasar CVI nedeni olabilir. En sık karşılaşılan nedenler şunlardır:
- Hipoksik-İskemik Ensefalopati (HİE): Doğum sırasında veya hemen sonrasında bebeğin beyninin yeterince oksijen alamaması veya kan akışının azalması.
- Prematürite ve Komplikasyonları: Erken doğan bebeklerde beyin gelişiminin hassas olması, özellikle periventriküler lökomalazi (PVL) gibi beyin hasarları CVI riskini artırır.
- Yapısal Beyin Anomalileri: Beynin doğumsal gelişimsel bozuklukları.
- Enfeksiyonlar: Menenjit (beyin zarı iltihabı), ensefalit (beyin iltihabı) gibi merkezi sinir sistemini etkileyen ciddi enfeksiyonlar.
- Kafa Travmaları: Kaza veya düşme sonucu oluşan ciddi kafa yaralanmaları.
- İnme (Felç): Çocukluk çağında nadir de olsa görülebilen inmeler.
- Metabolik Hastalıklar: Beyin fonksiyonlarını etkileyen bazı nadir metabolik bozukluklar.
- Genetik Sendromlar: Bazı genetik durumlar CVI ile birlikte görülebilir.
- Hidrosefali: Beyinde aşırı sıvı birikmesi ve buna bağlı basınç artışı.
Bu nedenlerin erken fark edilmesi ve müdahale edilmesi, CVI’ın etkilerini azaltmada önemli olabilir.
Kortikal Görme Bozukluğu’nun Karakteristik Özellikleri
CVI’lı çocukların görsel davranışları tipik görme gelişiminden farklılık gösterir. Dr. Christine Roman-Lantzy tarafından tanımlanan ve yaygın olarak kabul gören 10 karakteristik özellik, CVI’ı anlamada ve değerlendirmede önemli bir rehberdir:
| CVI Karakteristik Özelliği | Açıklaması |
|---|---|
| 1. Renk Tercihi (Color Preference) | Genellikle parlak ve doygun renklere (özellikle kırmızı ve sarı) daha iyi tepki verirler. Siyah-beyaz veya pastel renkleri fark etmekte zorlanabilirler. |
| 2. Hareket İhtiyacı (Need for Movement) | Hareket eden nesneleri, parlak ışıkları veya yansımaları sabit nesnelere göre daha kolay fark edebilirler. Bazen bir nesneyi görmek için kendileri hareket edebilir veya nesnenin hareket ettirilmesi gerekebilir. |
| 3. Görsel Gecikme (Visual Latency) | Bir nesneye baktıktan sonra onu algılaması ve tepki vermesi için ek süreye ihtiyaç duyabilirler. Hemen tepki vermemesi, görmediği anlamına gelmeyebilir. |
| 4. Görsel Alan Tercihleri (Visual Field Preferences) | Genellikle belirli bir görsel alanda (örn: alt, üst, sağ veya sol periferik alan) daha iyi görebilirler. Merkezi görme sorunları yaşayabilirler. |
| 5. Görsel Karmaşıklıkla İlgili Zorluklar (Difficulties with Visual Complexity) | Kalabalık bir ortamda, çok sayıda nesnenin bir arada olduğu bir zeminde veya karmaşık desenler arasında bir nesneyi ayırt etmekte veya bulmakta zorlanırlar. (Örn: Oyuncak sepetindeki bir oyuncağı bulma) |
| 6. Işığa Bakma ve Amaçsız Bakış (Light-Gazing and Non-Purposeful Gaze) | Işık kaynaklarına (lamba, pencere) uzun süre bakabilirler. Bazen bakışları boş veya amaçsız görünebilir. |
| 7. Uzak Mesafeyi Görmede Zorluk (Difficulty with Distance Viewing) | Yakındaki nesneleri uzaktakilere göre daha iyi algılayabilirler. Uzaktaki kişileri veya nesneleri tanımakta güçlük çekebilirler. |
| 8. Atipik Görsel Refleksler (Atypical Visual Reflexes) | Gözlerini bir tehdide karşı koruma amaçlı kırpma (göz kırpma refleksi) gibi refleksleri zayıf olabilir veya hiç olmayabilir. |
| 9. Yenilikle İlgili Zorluk (Difficulty with Novelty) | Tanıdık nesneleri, ortamları ve kişileri yeni olanlara göre daha kolay tanır ve görsel olarak daha iyi işlerler. Yeni bir nesneyi görsel olarak algılaması zaman alabilir. |
| 10. Görsel Olarak Yönlendirilen Uzanmada Zorluk (Difficulty with Visually Guided Reach) | Bir nesneyi görüyor olsa bile, ona bakarak elini doğru bir şekilde uzatıp kavramakta zorlanabilir. Bakışları ve el hareketleri arasında koordinasyon zayıf olabilir. |
Bu özelliklerin tümü her CVI’lı çocukta görülmeyebilir veya farklı derecelerde bulunabilir. Çocuğun görsel davranışlarının dikkatle gözlemlenmesi, bu özelliklerin anlaşılmasına yardımcı olur.
Kortikal Görme Bozukluğu Tanısı Nasıl Konulur?
CVI tanısı, multidisipliner bir ekip çalışması gerektirir. Bu ekipte genellikle çocuk göz hastalıkları uzmanı, çocuk nöroloğu, gelişimsel pediatrist, fizyoterapist, ergoterapist ve CVI konusunda uzmanlaşmış eğitimciler yer alır. Dr. Semrin Timlioğlu, bu tanı sürecinde önemli bir rol oynar.
Tanı Sürecindeki Adımlar:
- Detaylı Tıbbi Öykü ve Gelişimsel Değerlendirme: Çocuğun doğum öyküsü, geçirdiği hastalıklar, gelişim basamakları, aile öyküsü ve mevcut görsel davranışları hakkında ayrıntılı bilgi toplanır.
- Kapsamlı Göz Muayenesi:
- Dr. Semrin Timlioğlu tarafından yapılan bu muayenede amaç, çocuğun göz yapılarının (kornea, lens, retina, optik sinir) sağlıklı olup olmadığını değerlendirmek ve CVI’ı taklit edebilecek veya CVI’a eşlik edebilecek oküler (göze ait) görme sorunlarını (örn: ciddi kırma kusurları, katarakt, optik sinir atrofisi, şaşılık) saptamaktır.
- Göz hareketleri, göz bebeklerinin ışığa tepkisi ve görme keskinliği (mümkünse) değerlendirilir.
- “Saf” CVI durumunda, göz muayenesi bulguları normal veya çocuğun görsel davranışlarındaki zorlukları tam olarak açıklayamayacak kadar hafif olabilir.
- Nörolojik Muayene: Çocuğun genel nörolojik durumu, refleksleri, kas tonusu ve motor becerileri değerlendirilir.
- Beyin Görüntüleme Yöntemleri: Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRI) veya Bilgisayarlı Tomografi (BT) gibi yöntemlerle beyinde CVI’a neden olabilecek yapısal bir hasar veya anomali olup olmadığı araştırılır.
- Fonksiyonel Görme Değerlendirmesi: Çocuğun günlük yaşam ortamında görmesini nasıl kullandığı, hangi görsel becerilere sahip olduğu, CVI’ın karakteristik özelliklerinin varlığı ve derecesi özel testler ve gözlemlerle değerlendirilir. Dr. Roman-Lantzy’nin “CVI Range” değerlendirmesi bu aşamada sıklıkla kullanılır.
- Elektrofizyolojik Testler (Gerekirse): VEP (Görsel Uyarılmış Potansiyeller) gibi testler, görsel bilginin gözlerden beyne ne kadar iyi iletildiği hakkında ek bilgi sağlayabilir.
CVI tanısı, tüm bu bilgilerin bir araya getirilmesi ve diğer olası nedenlerin dışlanmasıyla konulur.
Kortikal Görme Bozukluğu Evreleri ve Destekleyici Yaklaşımlar
Dr. Christine Roman-Lantzy, CVI’lı çocukların görsel fonksiyonlarını ve ihtiyaçlarını daha iyi anlamak için CVI’ı üç evreye ayırmıştır. Bu evreler, çocuğun CVI’ın 10 karakteristik özelliğinden ne kadar etkilendiğini ve hangi tür desteklere ihtiyaç duyduğunu belirlemede yardımcı olur.
| CVI Evresi | Genel Özellikler | Destekleyici Yaklaşımlar (Örnekler) |
|---|---|---|
| Evre I (Building Visual Behavior) | Çocuk görsel dünyayı tutarlı bir şekilde fark etmeyebilir. Genellikle tek bir duyusal girdiye (örn: sadece görme veya sadece işitme) odaklanabilir. CVI’ın birçok karakteristik özelliği belirgindir. | Amaç: Görsel farkındalığı ve dikkati oluşturmak. Yüksek kontrastlı, tek renkli (tercihen çocuğun sevdiği renk, örn: kırmızı, sarı) ve hareket eden nesneler kullanmak. Sakin, sessiz ve az karmaşık bir ortam sağlamak. Nesneleri çocuğun tercih ettiği görsel alanda sunmak. Görsel gecikmeyi dikkate alarak yeterli tepki süresi tanımak. |
| Evre II (Integrating Vision with Function) | Çocuk görsel bilgiyi daha tutarlı bir şekilde kullanmaya başlar ancak hala önemli desteklere ihtiyaç duyar. Daha fazla nesneyi ve detayı fark edebilir. CVI’ın bazı özellikleri hala belirgindir. | Amaç: Görsel becerileri günlük yaşam aktivitelerine entegre etmek. Tanıdık nesnelerle çalışmak. Ortamdaki görsel karmaşıklığı yavaş yavaş artırmak. İki veya üç boyutlu basit nesnelerle görsel eşleştirme ve ayırt etme çalışmaları yapmak. Görsel olarak yönlendirilen uzanma becerilerini desteklemek. |
| Evre III (Resolution of CVI Characteristics) | Çocuk görsel bilgiyi birçok farklı ortamda ve aktivitede daha etkin bir şekilde kullanır. CVI’ın karakteristik özellikleri önemli ölçüde azalmıştır veya durumu kompanse etmeyi öğrenmiştir. | Amaç: Görsel becerileri çeşitlendirmek ve karmaşık ortamlarda kullanmayı öğretmek. Daha karmaşık görsel materyaller ve ortamlarla çalışmak. Uzak mesafedeki nesneleri tanıma becerilerini geliştirmek. Okuma yazma gibi akademik beceriler için görsel stratejiler geliştirmek. Çocuğun görsel dayanıklılığını artırmak. |
CVI’da Tedavi ve Destek
CVI’ın “tedavisi” beyindeki hasarın onarılması anlamına gelmez. Ancak, erken ve uygun müdahalelerle çocuğun mevcut görme potansiyelini en üst düzeye çıkarmak, beynin görsel bilgiyi daha etkin işlemesini sağlamak (nöroplastisite sayesinde) ve çocuğun yaşam kalitesini artırmak mümkündür.
Destekleyici yaklaşımlar şunları içerir:
- Bireyselleştirilmiş Eğitim Programları (BEP): Çocuğun CVI evresine ve özelliklerine göre özel olarak planlanır.
- Çevresel Düzenlemeler: Görsel karmaşıklığın azaltılması, uygun aydınlatma, yüksek kontrastlı materyallerin kullanılması.
- Duyusal Bütünleme Terapisi: Diğer duyuların da kullanılarak görsel bilginin işlenmesine yardımcı olmak.
- Teknolojik Destekler: Ekran büyütücüler, sesli kitaplar, özel uygulamalar.
- Aile Eğitimi ve Danışmanlığı: Ailelerin CVI’ı anlamalarına ve çocuklarını nasıl destekleyeceklerini öğrenmelerine yardımcı olmak.
- Multidisipliner Takip: Göz doktoru, nörolog, fizyoterapist, ergoterapist, özel eğitim uzmanı ve dil konuşma terapistinin düzenli takibi ve iş birliği.
CVI tanısı konmuş veya CVI şüphesi olan bir çocukta, Dr. Semrin Timlioğlu’nun rolü kritiktir:
- Kapsamlı Oftalmolojik Değerlendirme: Çocuğun göz sağlığını detaylı bir şekilde inceleyerek, CVI’a eşlik edebilecek veya CVI’ı taklit edebilecek herhangi bir oküler patolojiyi (kırma kusurları, şaşılık, katarakt, optik sinir sorunları vb.) tespit eder.
- Oküler Sorunların Tedavisi: Eğer eşlik eden ve tedavi edilebilir bir göz sorunu varsa (örn: gözlükle düzeltilebilecek yüksek bir kırma kusuru), bunun tedavisi çocuğun genel görsel fonksiyonunu bir miktar iyileştirebilir.
- Tanı Ekibinin Bir Parçası Olma: Nörologlar ve diğer uzmanlarla iş birliği içinde CVI tanısının doğrulanmasına katkıda bulunur.
- Aileye Rehberlik: Aileleri CVI hakkında bilgilendirir, çocuğun görsel durumu hakkında anlayış geliştirir ve onları CVI konusunda uzmanlaşmış rehabilitasyon ve eğitim merkezlerine yönlendirir.
- Düzenli Takip: Çocuğun görsel gelişimini ve göz sağlığını düzenli aralıklarla takip eder.
Kortikal Görme Bozukluğu, karmaşık ve zorlayıcı bir durum olsa da, erken tanı, doğru bilgi, sabır ve multidisipliner bir destekle CVI’lı çocukların da öğrenmesi, gelişmesi ve potansiyellerine ulaşması mümkündür.
Çocuğunuzun görmesiyle ilgili endişeleriniz varsa veya CVI hakkında daha fazla bilgi almak isterseniz, Dr. Semrin Timlioğlu ile iletişime geçmekten çekinmeyin.
Sitemizde yar alan yazı ve görseller, tamamen bilgilendirme amaçlıdır. Teşhis ve tedavi yerine geçmediği gibi yasal sorumluluk da taşımamaktadır.