DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu), çocukluk çağında sıkça rastlanan, dikkat, dürtüsellik ve aşırı hareketlilik alanlarında zorluklarla karakterize nörogelişimsel bir durumdur. DEHB’li çocuklar, okulda, evde ve sosyal ilişkilerinde çeşitli güçlükler yaşayabilirler. Bu zorlukların bir kısmı, altta yatan ve fark edilmemiş görme bozukluklarından kaynaklanabilir veya bu bozukluklar tarafından şiddetlendirilebilir. Unutulmamalıdır ki, görme sorunları DEHB’ye neden olmaz ve DEHB de doğrudan görme sorunlarına yol açmaz. Ancak bu iki durum sıklıkla bir arada bulunabilir ve birbirlerinin belirtilerini taklit edebilir veya kötüleştirebilir.
DEHB tanısı almış veya DEHB şüphesi olan çocukların kapsamlı bir göz muayenesinden geçmesinin, doğru tanı ve etkin bir tedavi planı için kritik öneme sahip olduğunu vurguluyoruz. Bu yazımızda, DEHB ile görme bozuklukları arasındaki ilişkiyi, hangi göz sorunlarının DEHB belirtileriyle karışabileceğini, tanı sürecini ve göz sağlığı açısından yapılabilecekleri detaylı bir şekilde ele alacağız.
DEHB (Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu) Nedir?
DEHB, bireyin yaşına ve gelişim düzeyine uygun olmayan, kalıcı ve sürekli dikkat sorunları, aşırı hareketlilik (hiperaktivite) ve dürtüsel davranışlarla (impulsivite) tanımlanır. Bu belirtiler genellikle 7 yaşından önce başlar ve çocuğun yaşamının birden fazla alanında (okul, ev, sosyal çevre) işlevselliğini olumsuz etkiler.
DEHB’nin üç temel alt tipi vardır:
- Dikkat Eksikliğinin Önde Geldiği Tip: Odaklanmada zorluk, kolayca dikkatin dağılması, unutkanlık, görevleri tamamlamada güçlük.
- Hiperaktivite ve Dürtüselliğin Önde Geldiği Tip: Yerinde duramama, aşırı konuşma, sabırsızlık, düşünmeden hareket etme.
- Kombine Tip: Hem dikkat eksikliği hem de hiperaktivite/dürtüsellik belirtileri bir arada görülür.
DEHB tanısı çocuk ve ergen psikiyatristleri, çocuk nörologları veya gelişimsel pediatristler tarafından kapsamlı bir değerlendirme ile konulur.
DEHB ve Görme Bozuklukları Arasındaki İlişki
DEHB ve görme bozuklukları arasında karmaşık bir ilişki bulunmaktadır. Bazı görme sorunlarının belirtileri, DEHB’nin dikkat eksikliği komponentiyle kolayca karıştırılabilir. Örneğin:
- Göz Yorgunluğu ve Odaklanma Güçlüğü: Düzeltilmemiş bir kırma kusuru (miyopi, hipermetropi, astigmatizma) veya bir odaklanma (akomodasyon) bozukluğu olan çocuk, yakın çalışmalarda (okuma, yazma) göz yorgunluğu, baş ağrısı ve bulanık görme yaşayabilir. Bu durum, çocuğun bu tür görevlerden kaçınmasına, huzursuzlanmasına ve dikkatinin kolayca dağılmasına neden olabilir; bu da yanlışlıkla sadece DEHB belirtisi olarak yorumlanabilir.
- Konverjans Yetmezliği (KY): İki gözün yakındaki bir nesneye odaklanmak için birlikte içe dönme yeteneğindeki zayıflıktır. KY olan çocuklar okurken satır atlayabilir, kelimeleri karıştırabilir, çift görebilir, göz yorgunluğu ve baş ağrısı yaşayabilir ve okumaktan kaçınabilirler. Bu belirtiler, dikkat eksikliği ve öğrenme güçlüğü olarak yanlış değerlendirilebilir.
- Diğer Binoküler Görme Sorunları: Gözlerin ekip olarak uyumlu çalışmasını engelleyen diğer sorunlar da benzer zorluklara yol açabilir.
Araştırmalar, DEHB’li çocuklarda konverjans yetmezliği, akomodasyon bozuklukları ve belirgin kırma kusurlarının genel popülasyona göre daha sık görüldüğünü göstermektedir. Bu nedenle, DEHB tanısı konmuş veya DEHB belirtileri gösteren her çocuğun, altta yatan veya eşlik eden bir görme sorunu olup olmadığının tespiti için kapsamlı bir göz muayenesinden geçmesi şarttır.
DEHB Belirtileriyle Karışabilen veya Birlikte Görülebilen Görme Bozuklukları
Aşağıdaki tabloda, DEHB ile karıştırılabilen veya DEHB’li çocuklarda daha sık rastlanabilen bazı görme sorunları ve bunların olası etkileri özetlenmiştir:
| Görme Bozukluğu Türü | Açıklaması ve DEHB ile Potansiyel Etkileşimi |
|---|---|
| Kırma Kusurları (Miyopi, Hipermetropi, Astigmatizma) | Hipermetropi (Yakını Bulanık Görme): Özellikle yakın görevlerde (okuma, yazma) göz yorgunluğu, baş ağrısı, bulanık görme ve dikkat dağınıklığına neden olabilir. Çocuk, rahatsızlık nedeniyle bu tür görevlerden kaçınabilir. Miyopi (Uzağı Bulanık Görme): Tahtayı veya uzaktaki nesneleri net görememe, derse katılımı ve dikkati olumsuz etkileyebilir. Astigmatizma (Bulanık/Çarpık Görme): Hem uzak hem de yakın görmede netlik sorunlarına ve göz yorgunluğuna yol açabilir. |
| Konverjans Yetmezliği (KY) | İki gözün yakındaki bir hedefe (kitap, defter) odaklanmak için birlikte içe dönme (konverjans) yeteneğinin zayıf olmasıdır. Okurken kelimelerin kayması, çift görme, göz yorgunluğu, baş ağrısı, okuduğunu anlamada zorluk ve kısa dikkat süresi gibi belirtilere neden olabilir. Bu belirtiler sıklıkla DEHB’nin dikkat eksikliği belirtileriyle örtüşür. |
| Akomodasyon Bozuklukları (Odaklanma Sorunları) | Gözün farklı mesafelere net bir şekilde odaklanma veya bu odağı sürdürme yeteneğindeki sorunlardır (örn: akomodasyon yetmezliği, akomodasyon spazmı). Yakın çalışmalarda bulanık görme, göz yorgunluğu, baş ağrısı ve konsantrasyon güçlüğüne yol açabilir. |
| Oküler Motilite Bozuklukları (Göz Hareketlerinde Sorunlar) | Gözlerin akıcı bir şekilde hareket etme (örn: okurken satırları takip etme – izleme hareketleri) veya bir hedeften diğerine hızlıca sıçrama (sakkadik hareketler) yeteneğindeki bozukluklardır. Okuma hızını ve anlamayı olumsuz etkileyebilir, çocuğun “dikkatsiz” görünmesine neden olabilir. |
| Göz Tembelliği (Ambliyopi) | Bir gözün diğerine göre daha az görmesi durumudur. Derinlik algısını ve görsel işlemlemeyi etkileyebilir. |
| Şaşılık (Strabismus / Göz Kayması) | Gözlerin aynı hizada olmamasıdır. Çift görmeye, göz tembelliğine ve estetik kaygılara yol açabilir. Çocuğun görsel konforunu ve dikkatini bozabilir. |
Bu görme sorunları tedavi edildiğinde, çocuğun DEHB ile ilişkili bazı zorlukları hafifleyebilir veya çocuk, DEHB’ye yönelik diğer tedavi ve stratejilerden daha fazla fayda görebilir.
DEHB’li Çocuklarda Görme Sorunlarının Belirtileri
Aşağıdaki belirtiler, bir çocukta DEHB’ye ek olarak veya DEHB’yi taklit eden bir görme sorunu olabileceğine işaret edebilir:
| Belirti Alanı | Gözlemlenebilecek İşaretler |
|---|---|
| Okuma ve Yazma Sırasındaki Davranışlar | Okurken sık sık yerini kaybetme, satır veya kelime atlama. Okuduğunu anlamakta zorluk çekme. Yazı yazarken harfleri veya kelimeleri ters yazma, satır üzerinde düzensiz yazma (Bu belirtiler aynı zamanda öğrenme güçlüğüne de işaret edebilir). Başını bir yöne eğerek veya bir gözünü kapatarak okuma/yazma. Kitabı veya defteri göze çok yakın tutma. |
| Görsel Dikkat ve Konsantrasyon | Kısa dikkat süresi (özellikle görsel odaklanma gerektiren görevlerde). Yakın çalışmalardan (okuma, ödev, yapboz) çabuk sıkılma veya kaçınma. Tahtadan veya kitaptan bir şeyler kopyalamakta aşırı zorlanma. “Dalgın” veya “hayal kuruyor” gibi görünme. |
| Fiziksel Göz Şikayetleri | Sık sık gözlerini ovuşturma, kırpıştırma veya kısma. Göz yorgunluğu, gözlerde yanma, batma veya sulanma şikayetleri (çocuk ifade edebiliyorsa). Özellikle yakın çalışma sonrası artan baş ağrıları. Işığa karşı hassasiyet. |
| Motor Beceriler ve Koordinasyon | El-göz koordinasyonu gerektiren aktivitelerde (top yakalama, boncuk dizme) sakarlık veya zorlanma. Sık sık düşme veya bir yerlere çarpma (derinlik algısı sorunlarına bağlı olabilir). |
| Genel Davranışlar | Huzursuzluk, yerinde duramama (özellikle görsel bir görevi yaparken). Kolayca sinirlenme veya hayal kırıklığına uğrama (görsel zorluklar nedeniyle). |
Bu belirtiler fark edildiğinde, çocuğun hem DEHB açısından hem de olası görme sorunları açısından uzmanlar tarafından değerlendirilmesi önemlidir.
DEHB’li Çocuklarda Kapsamlı Göz Muayenesinin Önemi
DEHB tanısı almış veya DEHB şüphesi olan her çocuğun, göz sağlığı ve görme fonksiyonları açısından kapsamlı bir şekilde değerlendirilmesi kritik öneme sahiptir. Dr. Semrin Timlioğlu, DEHB’li çocukların özel ihtiyaçlarını anlayarak, onlara uygun, sabırlı ve detaylı bir göz muayenesi sunar. Kapsamlı Bir Göz Muayenesinde Neler Değerlendirilir?
- Görme Keskinliği: Çocuğun her bir gözünün ayrı ayrı ve birlikte ne kadar net gördüğü ölçülür.
- Kırma Kusurları (Refraksiyon): Miyopi, hipermetropi, astigmatizma gibi gözlük ihtiyacı olup olmadığı belirlenir. Çocuklarda doğru ve tam bir ölçüm için mutlaka sikloplejili (damlalı) refraksiyon yapılmalıdır. Bu, gözün odaklanma kaslarının geçici olarak gevşetilmesini sağlayarak gizli kalmış kırma kusurlarını (özellikle hipermetropiyi) ortaya çıkarır.
- Binoküler Görme (İki Gözle Görme) Fonksiyonları:
- Gözlerin Hizalanması (Şaşılık Muayenesi): Gözlerde herhangi bir kayma olup olmadığı değerlendirilir.
- Konverjans Yeteneği: Gözlerin yakındaki bir nesneye odaklanmak için senkronize bir şekilde içe dönme yeteneği test edilir.
- Stereopsis (Derinlik Algısı): Üç boyutlu görme yeteneği ölçülür.
- Akomodasyon (Odaklanma) Yeteneği: Gözün farklı mesafelere net bir şekilde odaklanma ve bu odağı sürdürme kapasitesi değerlendirilir.
- Oküler Motilite (Göz Hareketleri): Gözlerin her yöne serbestçe, akıcı ve koordineli bir şekilde hareket edip etmediği incelenir (izleme ve sakkadik hareketler).
- Göz Sağlığı Değerlendirmesi: Biyomikroskop ve göz dibi (fundus) muayenesi ile gözün ön ve arka segment yapılarının (kornea, lens, retina, optik sinir) sağlığı kontrol edilir.
DEHB’li Çocuklarda Görme Sorunlarının Tedavisi
Eğer DEHB’li bir çocukta bir görme sorunu tespit edilirse, bu sorunun tedavi edilmesi çocuğun görsel konforunu artırabilir, dikkat ve öğrenme ile ilgili bazı zorluklarını hafifletebilir ve DEHB’ye yönelik diğer tedavilerin etkinliğini artırabilir. Tedavi Yaklaşımları:
- Gözlük Reçetesi: Kırma kusurları saptanırsa, uygun gözlük numarası verilir. Doğru gözlük kullanımı, çocuğun daha net görmesini, göz yorgunluğunun azalmasını ve yakın görevlere daha iyi odaklanmasını sağlayabilir.
- Görme Terapisi (Ortoptik Tedavi / Göz Egzersizleri): Özellikle konverjans yetmezliği, akomodasyon bozuklukları ve bazı göz hareketi sorunlarının tedavisinde çok etkilidir. Bu tedavi, göz doktoru veya ortoptist tarafından planlanan ve uygulanan, ofis içi ve ev egzersizlerini içeren bir programdır. Amaç, gözlerin birlikte daha verimli çalışmasını sağlamak, odaklanma becerilerini güçlendirmek ve görsel yorgunluğu azaltmaktır.
- Şaşılık ve Göz Tembelliği Tedavisi: Bu durumlar varsa, gözlük, kapama tedavisi, ilaç tedavisi (atropin damlası) veya cerrahi müdahale gibi uygun tedavi yöntemleri planlanır.
- Çalışma Alışkanlıkları ve Çevresel Düzenlemeler: Doğru aydınlatma, uygun okuma mesafesi, ekrandan düzenli aralar verme (20-20-20 kuralı) gibi önerilerle görsel konfor artırılabilir.
Unutmayın: Görme sorunlarının tedavisi DEHB’yi “iyileştirmez”, çünkü DEHB nörogelişimsel bir durumdur. Ancak, görme sorunlarının ortadan kaldırılması, çocuğun dikkatini dağıtan veya öğrenmesini zorlaştıran önemli bir engeli ortadan kaldırabilir. Bu da çocuğun genel işlevselliğini ve DEHB ile başa çıkma becerilerini olumlu yönde etkileyebilir.
Aileler ve Eğitimciler İçin Öneriler
- Düzenli Göz Muayenesi: DEHB tanısı olan veya DEHB belirtileri gösteren her çocuğun, özellikle okul öncesi dönemde ve ilkokul yıllarında düzenli ve kapsamlı göz muayenesinden geçmesini sağlayın.
- Gözlemci Olun: Çocuğunuzun okuma, yazma ve diğer görsel görevler sırasındaki davranışlarını dikkatle izleyin. Yukarıda bahsedilen görme sorunu belirtilerine karşı uyanık olun.
- Multidisipliner İş Birliği: Çocuğunuzun göz doktoru, çocuk psikiyatristi/nöroloğu, öğretmeni ve varsa diğer terapistleri (ergoterapist vb.) arasında iletişim ve iş birliği sağlayın.
- Görsel Konforu Sağlayın: Evde ve okulda çocuğun çalışma ortamının görsel olarak rahat olmasına (iyi aydınlatma, uygun masa-sandalye, ekrandan yansımaların engellenmesi) özen gösterin.
- Okuma Materyallerini Uyarlayın: Gerekirse daha büyük puntolu, satır aralıkları geniş ve az görsel karmaşıklık içeren materyaller tercih edin.
Dr. Semrin Timlioğlu, DEHB’li çocukların göz sağlığı konusundaki özel ihtiyaçlarını anlamakta ve onlara en uygun değerlendirme ve görme rehabilitasyonu yaklaşımlarını sunmaktadır. Çocuğunuzun dikkati, öğrenmesi ve göz sağlığı ile ilgili endişeleriniz varsa, detaylı bir değerlendirme için bizimle iletişime geçmekten çekinmeyin. Erken tanı ve doğru müdahalelerle çocuğunuzun potansiyelini en üst düzeye çıkarmasına yardımcı olabiliriz.
Sitemizde yar alan yazı ve görseller, tamamen bilgilendirme amaçlıdır. Teşhis ve tedavi yerine geçmediği gibi yasal sorumluluk da taşımamaktadır.