Disleksi, toplumda yaygın olarak bilinen adıyla “öğrenme güçlüğü” veya “okuma güçlüğü”, bireylerin akıcı okuma, doğru kelime tanıma, okuduğunu anlama ve yazma becerilerini etkileyen nörobiyolojik temelli, gelişimsel bir farklılıktır. Öncelikle ve en önemlisi vurgulamak gerekir ki, disleksi bir görme problemi DEĞİLDİR. Gözlerin sağlıklı olması veya gözlükle düzeltilmiş olması disleksiyi ortadan kaldırmaz. Disleksi, beynin dili işleme biçimiyle ilgilidir.
Ancak, bu önemli ayrımı yapmakla birlikte, disleksili çocuklarda eş zamanlı olarak bazı görme bozukluklarının bulunabileceği ve bu durumun okuma ve öğrenme sürecini daha da zorlaştırabileceği unutulmamalıdır. Var olan bir görme sorunu, disleksili bir çocuğun zaten zorlandığı okuma eylemini daha yorucu ve verimsiz hale getirebilir. Bu nedenle, disleksi tanısı almış veya okuma güçlüğü yaşayan her çocuğun kapsamlı bir göz muayenesinden geçmesi, olası ek engellerin ortadan kaldırılması açısından büyük önem taşır.
Disleksi veya okuma güçlüğü yaşayan çocukların göz sağlığını detaylı bir şekilde değerlendirerek, görme ile ilgili herhangi bir ek zorluğun olup olmadığını tespit etmeyi ve çocuğun öğrenme potansiyelini en üst düzeye çıkarmasına yardımcı olmayı hedefliyoruz. Disleksi ile görme arasındaki ilişkiyi, hangi göz sorunlarının okumayı etkileyebileceğini, belirtilerini, tanı sürecini ve göz sağlığı açısından yapılabilecekleri ele alacağız.
Disleksi Nedir?
Disleksi, zeka düzeyi normal veya normalin üzerinde olan, yeterli eğitim almış ve belirgin bir duyusal (işitme, görme) kusuru olmayan bireylerde beklenmedik bir şekilde okuma, yazma ve heceleme becerilerinde yaşanan güçlüklerle karakterizedir. Temelinde, dilin fonolojik (ses sistemi) bileşenindeki bir eksiklik yatar. Disleksinin Yaygın Belirtileri:
- Harfleri tanıma ve seslerini öğrenmede zorluk
- Kelimeleri akıcı ve doğru bir şekilde okumada güçlük
- Okurken harf veya hece atlama, ekleme, ters çevirme
- Yavaş ve kesik kesik okuma
- Okuduğunu anlamada zorluk
- Kafiyeli kelimeleri bulmada zorlanma
- Sıralama becerilerinde (alfabe, aylar vb.) güçlük
- Yazarken harf karıştırma, imla hataları yapma
- Yön (sağ-sol) ve zaman kavramlarını öğrenmede zorluk
Disleksi tanısı, bu alanda uzmanlaşmış eğitimciler, psikologlar ve konuşma-dil terapistleri tarafından yapılan kapsamlı değerlendirmelerle konulur. Göz doktorları disleksi tanısı koymazlar; ancak okumayı zorlaştırabilecek görsel sorunları tespit edip tedavi edebilirler.
Disleksi ve Görme Arasındaki İlişki
Yıllar boyunca disleksi ile görme sorunları arasında bir neden-sonuç ilişkisi olduğu yönünde yanlış inanışlar olmuştur. Ancak bilimsel araştırmalar, disleksinin temelinde bir görme bozukluğunun yatmadığını net bir şekilde ortaya koymuştur. Disleksili bireylerin gözleri, disleksili olmayan bireylerin gözlerinden yapısal veya fonksiyonel olarak farklı değildir (eşlik eden başka bir göz sorunu yoksa). Bununla birlikte, aşağıdaki noktalar önemlidir:
- Eş Zamanlı Görülme: Disleksili bir çocukta, herhangi bir çocukta olduğu gibi, miyopi, hipermetropi, astigmatizma gibi kırma kusurları veya şaşılık, göz tembelliği gibi diğer göz sorunları bulunabilir.
- Okumayı Zorlaştıran Faktörler: Eğer bir çocukta hem disleksi hem de tedavi edilmemiş bir görme sorunu varsa, bu durum okuma eylemini iki kat zorlaştırabilir. Örneğin, hipermetrop bir çocuk yakın çalışmalarda göz yorgunluğu yaşarken, disleksi nedeniyle zaten okumakta zorlanıyorsa, bu durum onun okumaktan tamamen kaçınmasına neden olabilir.
- Belirti Benzerliği: Bazı görme sorunlarının belirtileri (özellikle binoküler görme sorunları ve odaklanma bozuklukları), disleksinin bazı belirtileriyle (okurken satır atlama, kelimeleri karıştırma, yavaş okuma, okumaktan kaçınma) karışabilir. Bu durum, yanlış tanı veya eksik müdahaleye yol açabilir.
Bu nedenle, okuma güçlüğü yaşayan her çocuğun, öncelikle altta yatan bir görme sorununun bu güçlüğe katkıda bulunup bulunmadığını anlamak için kapsamlı göz muayenesi şarttır. Eğer bir görme sorunu varsa, bunun düzeltilmesi disleksiyi “tedavi etmeyecek” ancak çocuğun okuma materyaline daha rahat odaklanmasını ve disleksiye yönelik özel eğitimden daha fazla fayda görmesini sağlayacaktır.
Disleksiyle Birlikte Görülebilen Görme Sorunları
Disleksili çocuklarda da, diğer çocuklarda olduğu gibi, çeşitli görme sorunları bulunabilir. Bu sorunlar tedavi edildiğinde, okuma daha konforlu hale gelebilir.
| Görme Sorunu Türü | Açıklaması ve Okumaya Etkisi |
|---|---|
| Kırma Kusurları (Miyopi, Hipermetropi, Astigmatizma) | Hipermetropi (Yakını Bulanık Görme): Çocukların yakındaki nesnelere (kitap, defter) odaklanmak için gözlerini normalden fazla yormasına neden olur. Bu durum göz yorgunluğu, baş ağrısı, okumaktan sıkılma ve dikkat dağınıklığına yol açabilir. Miyopi (Uzağı Bulanık Görme): Tahtayı veya uzaktaki sunumları net görememeye neden olur, ancak yakın okumayı doğrudan etkilemeyebilir (yüksek miyopi hariç). Astigmatizma (Bulanık/Çarpık Görme): Hem uzak hem de yakın görmede netliğin azalmasına, harflerin karışmasına ve göz yorgunluğuna neden olabilir. |
| Binoküler Görme Sorunları (İki Gözle Görme Sorunları) | |
| – Konverjans Yetmezliği (KY) | İki gözün yakındaki bir hedefe (örn: kitap) bakarken senkronize bir şekilde içe dönme (konverjans) yeteneğinin zayıf olmasıdır. Okurken kelimelerin kayması, çift görme (özellikle yorulunca), göz yorgunluğu, baş ağrısı, okuduğunu anlamada zorluk ve satır atlama gibi belirtilere neden olabilir. Bu belirtiler sıklıkla disleksi ile karıştırılır. |
| – Akomodasyon Bozuklukları (Odaklanma Sorunları) | Gözün farklı mesafelere net bir şekilde odaklanma (akomodasyon) veya bu odağı sürdürme yeteneğindeki sorunlardır. Bulanık görme, göz yorgunluğu ve baş ağrısına yol açarak okuma performansını düşürebilir. |
| – Füzyonel Görme Becerilerinde Zayıflık | Beynin iki gözden gelen görüntüleri tek bir görüntü olarak birleştirme yeteneğindeki zorluklar. |
| Oküler Motilite Bozuklukları (Göz Hareketlerinde Sorunlar) | Okuma sırasında gözlerin satırları düzgün bir şekilde takip etmesi (izleme hareketleri) ve bir kelimeden diğerine hızlı ve doğru bir şekilde sıçraması (sakkadik hareketler) gerekir. Bu hareketlerdeki sorunlar okuma hızını ve akıcılığını olumsuz etkiler. |
| Göz Tembelliği (Ambliyopi) | Bir gözün diğerine göre daha az görmesi durumudur. Okuma sırasında tek gözün daha fazla yüklenmesine ve yorulmasına neden olabilir. Derinlik algısını da etkileyebilir. |
| Şaşılık (Strabismus / Göz Kayması) | Gözlerin aynı hizada olmamasıdır. Çift görmeye, göz tembelliğine ve görsel rahatsızlığa yol açarak okumayı zorlaştırabilir. |
Dr. Semrin Timlioğlu, bu tür görme sorunlarının disleksili çocuklarda dikkatli bir şekilde değerlendirilmesi ve uygun şekilde tedavi edilmesi gerektiğini vurgulamaktadır.
Okuma Güçlüğü Yaşayan Çocuklarda Göz Muayenesinin Önemi
Çocuğunuzda okuma güçlüğü, disleksi belirtileri veya öğrenmeyle ilgili zorluklar varsa, kapsamlı bir göz muayenesi yapılması aşağıdaki nedenlerden dolayı çok önemlidir:
- Altta Yatan Görme Sorunlarını Dışlamak veya Tespit Etmek: Okuma zorluğuna katkıda bulunabilecek herhangi bir kırma kusuru, binoküler görme problemi veya göz hastalığı olup olmadığını belirlemek.
- Görsel Konforu Artırmak: Eğer bir görme sorunu varsa, bunun düzeltilmesi çocuğun okuma sırasında daha rahat hissetmesini, daha az yorulmasını ve dikkatini daha uzun süre koruyabilmesini sağlayabilir.
- Doğru Müdahaleye Zemin Hazırlamak: Görme sorunları ekarte edildiğinde veya tedavi edildiğinde, disleksiye yönelik özel eğitim ve diğer müdahalelerin etkinliği artabilir. Çocuk, görsel bir engel olmadan bu programlara daha iyi yanıt verebilir.
- Yanlış Etiketlemeyi Önlemek: Bazen sadece bir görme sorununa bağlı okuma zorlukları yaşayan bir çocuk, yanlışlıkla “disleksi” veya “dikkat eksikliği” gibi etiketler alabilir. Kapsamlı bir göz muayenesi bu tür karışıklıkları önleyebilir.
Görme Sorunlarının Okumayı Etkileyebileceğine Dair Uyarıcı Belirtiler
Aşağıdaki belirtiler, bir çocukta okumayı zorlaştıran bir görme sorunu olabileceğine işaret edebilir. Bu belirtiler disleksi ile birlikte de görülebilir:
| Belirti Alanı | Gözlemlenebilecek İşaretler |
|---|---|
| Okuma Sırasındaki Davranışlar | Kitabı veya yazıyı göze çok yakın tutma. Okurken sık sık yerini kaybetme, parmakla takip etme ihtiyacı. Satır veya kelime atlama, aynı kelimeyi tekrar okuma. Harfleri veya kelimeleri karıştırdığını söyleme (b, d, p, q gibi; veya was/saw gibi). Başını bir yöne eğme veya bir gözünü kapatarak okuma. |
| Göz Yorgunluğu ve Rahatsızlık Belirtileri | Özellikle okuma veya yakın çalışma sonrası gözlerde yorgunluk, ağrı, yanma, batma veya sulanma. Sık sık gözlerini ovuşturma veya kırpıştırma. Baş ağrısı (özellikle alın ve şakaklarda). Işığa karşı hassasiyet. |
| Okuma Performansı ve Tutumu | Yaşıtlarına göre belirgin şekilde yavaş okuma. Okuduğunu anlamakta güçlük (görsel zorluklara bağlı olarak dikkati dağıldığı için). Okumaktan veya yakın çalışma gerektiren ödevlerden kaçınma, bu tür aktivitelere karşı isteksizlik. Kısa dikkat süresi (özellikle okuma sırasında). |
| Diğer Görsel İşaretler | Gözlerde görünür kayma (şaşılık). Sık sık gözlerini kısarak bakma. Tahtadan veya kitaptan yazı kopyalamada aşırı zorlanma. Çift gördüğünü ifade etme. |
Bu belirtilerden bir veya daha fazlası çocuğunuzda mevcutsa, bir çocuk göz doktoru ile iletişime geçmeniz önerilir.
Disleksili Çocuklarda Oftalmolojik Değerlendirme
Dr. Semrin Timlioğlu, disleksi tanısı almış veya okuma güçlüğü yaşayan çocukların göz muayenesini, onların özel ihtiyaçlarını göz önünde bulundurarak gerçekleştirir. Bu muayene şunları içerir:
- Detaylı Öykü Alımı: Aileden çocuğun gelişimsel öyküsü, okuma zorluklarının başlangıcı ve şekli, okul performansı ve varsa diğer sağlık sorunları hakkında bilgi alınır.
- Görme Keskinliği Testleri: Yaşa uygun yöntemlerle her gözün uzak ve yakın görme keskinliği ölçülür.
- Sikloplejili (Damlalı) Refraksiyon Muayenesi: Çocuklarda kırma kusurlarının (miyopi, hipermetropi, astigmatizma) doğru ve tam olarak saptanması için göz bebekleri damla ile genişletilerek yapılan objektif bir ölçümdür. Bu, özellikle gizli hipermetropiyi ortaya çıkarmak için kritik öneme sahiptir.
- Binoküler Görme Fonksiyonlarının Değerlendirilmesi:
- Gözlerin Hizalanması: Şaşılık olup olmadığı kontrol edilir.
- Konverjans Yeteneği: Gözlerin yakına bakarken içe dönme kapasitesi ölçülür.
- Akomodasyon (Odaklanma) Yeteneği: Gözün farklı mesafelere odaklanma ve bu odağı sürdürme becerisi test edilir.
- Stereopsis (Derinlik Algısı): Üç boyutlu görme yeteneği değerlendirilir.
- Füzyonel Görme Becerileri: Beynin iki gözden gelen görüntüleri birleştirme kapasitesi incelenir.
- Oküler Motilite (Göz Hareketleri) Değerlendirmesi: Gözlerin izleme (takip) ve sakkadik (sıçrayıcı) hareketlerinin kalitesi ve koordinasyonu değerlendirilir.
- Göz Sağlığı Muayenesi: Biyomikroskop ve göz dibi (fundus) muayenesi ile gözün tüm yapılarının sağlıklı olup olmadığı kontrol edilir.
Disleksili Çocuklarda Görme Rehabilitasyonu
Eğer disleksili bir çocukta okumayı etkileyebilecek bir görme sorunu saptanırsa, bu sorunun uygun şekilde tedavi edilmesi hedeflenir:
Gözlük Reçetesi: Kırma kusurları (miyopi, hipermetropi, astigmatizma) varsa, doğru numaralı gözlükler verilir. Bu, çocuğun harfleri ve kelimeleri daha net görmesine, göz yorgunluğunun azalmasına ve okuma sırasında daha rahat olmasına yardımcı olabilir.
Görme Terapisi (Ortoptik Tedavi): Konverjans yetmezliği, akomodasyon bozuklukları, bazı göz hareket sorunları ve diğer binoküler görme problemleri için çok etkili bir tedavi yöntemidir. Görme terapisi, göz doktoru veya ortoptist tarafından planlanan ve uygulanan özel egzersizlerle gözlerin birlikte daha verimli çalışmasını, odaklanma becerilerinin güçlenmesini ve görsel konforun artmasını hedefler.
Şaşılık ve Göz Tembelliği Tedavisi: Bu durumlar varsa, uygun tedavi yöntemleri (gözlük, kapama tedavisi, prizmalar, cerrahi vb.) planlanır.
Önemli Not: Bu tedaviler disleksiyi “iyileştirmez”. Ancak, çocuğun görsel sistemindeki ek yükleri ortadan kaldırarak, okuma eylemini daha az yorucu hale getirir ve çocuğun disleksiye yönelik özel eğitim programlarından ve stratejilerinden en üst düzeyde faydalanmasına olanak tanır.
Disleksi, birincil olarak dil temelli bir öğrenme farklılığıdır ve görme sorunlarından kaynaklanmaz. Ancak, sağlıklı bir görme sistemi, her çocuğun öğrenme potansiyelini en iyi şekilde kullanabilmesi için temel bir gerekliliktir. Disleksili veya okuma güçlüğü yaşayan çocuklarda, altta yatan herhangi bir görme probleminin tespit edilip düzeltilmesi, onların eğitim yolculuklarında önemli bir rahatlama ve destek sağlayabilir.
Çocuğunuzda disleksi varsa veya okuma ve öğrenme konusunda zorluklar yaşıyorsa, kapsamlı bir göz sağlığı değerlendirmesi için Dr. Semrin Timlioğlu‘na başvurabilirsiniz. Çocuğunuzun göz sağlığını optimize ederek, onun öğrenme serüvenine en iyi şekilde katkıda bulunmayı hedefliyoruz.
Sitemizde yar alan yazı ve görseller, tamamen bilgilendirme amaçlıdır. Teşhis ve tedavi yerine geçmediği gibi yasal sorumluluk da taşımamaktadır.