Görme alanımız, başımızı hareket ettirmeden görebildiğimiz tüm alanı ifade eder. Bu alanın bir yarısında meydana gelen görme kaybına hemianopsi (veya hemianopi) denir. Hemianopsi, gözlerin kendisinden ziyade, beynin görme yollarında veya görme merkezindeki bir hasardan kaynaklanan nörolojik bir görme bozukluğudur. Bu durum, bireyin günlük yaşam aktivitelerini, mobilizasyonunu, okuma becerilerini ve genel yaşam kalitesini önemli ölçüde etkileyebilir. Hem çocuklarda hem de yetişkinlerde görülebilen hemianopsinin erken tanısı, altta yatan nedenin belirlenmesi ve uygun rehabilitasyon stratejilerinin geliştirilmesi büyük önem taşır.
Hemianopsi gibi karmaşık nöro-oftalmolojik durumların, özellikle çocuk hastalardaki etkilerini anlıyor, doğru tanı ve yönlendirmelerle hastalarımızın ve ailelerinin yanında olmayı hedefliyoruz. Hemianopsinin ne olduğunu, tiplerini, nedenlerini, belirtilerini, tanı yöntemlerini ve güncel görme rehabilitasyonu yaklaşımlarını detaylı bir şekilde ele alacağız.
Hemianopsi Nedir?
Hemianopsi, kelime anlamı olarak “yarım görme” demektir. Görme alanının sağ veya sol yarısında, bazen de üst veya alt yarısında meydana gelen görme kaybını ifade eder. Bu kayıp genellikle her iki gözü de etkiler ve etkilenen görme alanı yarısı simetriktir (örneğin, her iki gözün de sağ yarısı). Hemianopsi, beynin optik sinirlerden sonraki görme yollarında (optik kiazma, optik traktus, lateral genikulat nukleus, optik radyasyonlar) veya doğrudan beynin görme korteksinde (oksipital lob) meydana gelen bir hasar sonucu oluşur.
Gözler bilgiyi toplar, ancak bu bilginin işlenip anlamlandırıldığı yer beyindir. Dolayısıyla, görme yollarındaki herhangi bir kesinti, beynin o bölgeden sorumlu olduğu görme alanı parçasının algılanamamasına neden olur.
Hemianopsi Tipleri
Hemianopsi, etkilenen görme alanı bölgesine ve hasarın görme yollarındaki yerine göre sınıflandırılır. En sık karşılaşılan tipleri şunlardır:
| Hemianopsi Tipi | Açıklaması | Genellikle Etkilenen Beyin Bölgesi |
|---|---|---|
| Homonim Hemianopsi | Her iki gözün görme alanının aynı tarafında (sağ veya sol) kayıp olmasıdır. Örneğin, her iki göz de sağ taraftaki nesneleri göremez. En sık görülen tiptir. | Optik kiazmadan sonraki görme yolları (optik traktus, lateral genikulat nukleus, optik radyasyonlar, görme korteksi – genellikle hasarın karşı tarafında görme kaybı olur). |
| Heteronim Hemianopsi | ||
| – Bitemporal Hemianopsi | Her iki gözün görme alanının dış (temporal) yarılarında kayıp olmasıdır. “At gözlüğü” takmış gibi bir görüşe neden olabilir. | Optik kiazmanın merkezi (örn: hipofiz tümörü basısı). |
| – Binasal Hemianopsi | Her iki gözün görme alanının iç (nazal) yarılarında kayıp olmasıdır. Nadir görülür. | Optik kiazmanın her iki lateral (yan) tarafına bası (nadir). |
| Kadrantanopsi (Quadrantanopsia) | Görme alanının dörtte birinde (bir kadranında) kayıp olmasıdır. Örneğin, her iki gözün sağ üst kadranında kayıp olabilir (homonim üst kadrantanopsi). | Optik radyasyonların veya görme korteksinin kısmi hasarı (örn: temporal lob lezyonlarında üst kadran, parietal lob lezyonlarında alt kadran). |
| Altitudinal Hemianopsi | Görme alanının üst veya alt yarısında kayıp olmasıdır. | Genellikle optik sinir veya retina kaynaklıdır, ancak bazen bilateral oksipital lob lezyonlarında da görülebilir. |
Bu sınıflandırma, hasarın yerini belirlemede ve altta yatan nedeni anlamada klinisyenlere yardımcı olur.
Hemianopsinin Nedenleri
Hemianopsiye yol açabilen birçok farklı nörolojik durum bulunmaktadır. Çocuklarda ve yetişkinlerde nedenler benzer olabilmekle birlikte, bazı durumlar belirli yaş gruplarında daha sık görülebilir.
Yetişkinlerde Sık Görülen Nedenler:
- İnme (Felç): Hemianopsinin en yaygın nedenidir. Özellikle beynin görme yollarını veya görme korteksini besleyen damarların tıkanması (iskemik inme) veya kanaması (hemorajik inme) sonucu gelişir.
- Beyin Tümörleri: Görme yollarına veya görme merkezine bası yapan veya bu bölgelere yayılan iyi huylu ya da kötü huylu tümörler.
- Kafa Travmaları (Travmatik Beyin Hasarı – TBH): Özellikle oksipital lobu etkileyen ciddi kafa yaralanmaları.
- Beyin Cerrahisi Komplikasyonları: Görme yollarına yakın bölgelerde yapılan ameliyatlar sırasında hasar oluşabilir.
- Multiple Skleroz (MS) gibi Demiyelinizan Hastalıklar: Görme yollarındaki sinirlerin miyelin kılıfının hasar görmesi.
- Anevrizmalar veya Arteriyovenöz Malformasyonlar (AVM): Bası veya kanama yoluyla.
Çocuklarda Görülebilen Nedenler:
- Pediatrik İnme: Çocuklarda da inme görülebilir ve hemianopsiye neden olabilir.
- Beyin Tümörleri: Çocukluk çağı beyin tümörleri (örn: kraniyofarenjiyom, gliomlar) görme yollarına bası yapabilir.
- Kafa Travmaları: Düşmeler, kazalar sonucu.
- Hidrosefali: Beyinde aşırı sıvı birikmesi ve buna bağlı basınç artışı.
- Serebral Palsi (SP): SP’ye neden olan beyin hasarı görme yollarını da etkileyebilir.
- Enfeksiyonlar: Menenjit, ensefalit gibi merkezi sinir sistemi enfeksiyonları.
- Doğumsal Beyin Anomalileri: Beynin gelişimsel bozuklukları.
- Hipoksik-İskemik Hasar: Doğum sırasında veya sonrasında beynin oksijensiz kalması.
Dr. Semrin Timlioğlu, özellikle çocuklarda hemianopsi nedenlerinin titizlikle araştırılması ve altta yatan durumun doğru yönetimi için multidisipliner bir yaklaşımın önemini vurgular.
Hemianopsinin Belirtileri
Hemianopsi geliştiren kişiler, görme alanlarının bir yarısını kaybettiklerinin hemen farkında olmayabilirler. Beyin, eksik bilgiyi “doldurmaya” veya kişi durumu kompanse etmeye çalışabilir. Ancak zamanla çeşitli zorluklar ortaya çıkar.
| Belirti Kategorisi | Gözlemlenebilecek İşaretler ve Yaşanan Zorluklar |
|---|---|
| Mobilizasyon ve Güvenlik | Kayıp olan görme alanı tarafındaki nesnelere, kapı pervazlarına veya kişilere çarpma. Merdiven inip çıkmada zorlanma, düşme riskinde artış. Kalabalık ortamlarda gezinmede güçlük. |
| Okuma ve Yazma | Okurken satırın başını veya sonunu bulmada zorluk, satır atlama, kelimelerin yarısını görme. Yazı yazarken satırın kenarına taşma veya düz bir çizgide yazamama. |
| Günlük Yaşam Aktiviteleri | Tabaktaki yemeğin bir kısmını görememe ve yememe. Kayıp taraftaki nesneleri bulmada zorluk (örn: masadaki bardağı bulamama). Giysilerin bir tarafını giymeyi unutma. |
| Sosyal Etkileşim | Kayıp taraftan yaklaşan kişileri fark etmeme, bu nedenle tepkisiz veya kaba görünme. Grup içinde konuşmaları takip etmede zorluk. |
| Araç Kullanma (Yetişkinler/İzin Verilen Durumlar) | Şerit takibinde zorluk, yan aynaları veya kayıp taraftaki trafiği kontrol etmede güçlük (genellikle hemianopsi ile araç kullanmak güvenli değildir ve yasal kısıtlamalar olabilir). |
| Görsel Arama ve Dikkat | Belirli bir nesneyi veya kişiyi ararken kayıp olan görme alanını taramada yetersizlik. Görsel olarak karmaşık bir sahnede detayları fark etmede zorluk. |
| Telafi Edici Davranışlar | Başı veya gözleri sürekli olarak kayıp olan görme alanı tarafına doğru çevirme eğilimi. |
| Çocuklarda Ek Belirtiler | Oyun oynarken belirli bir taraftaki oyuncakları ihmal etme. Okulda tahtanın bir kısmını görememe, öğrenme güçlükleri. Resim yaparken sayfanın sadece bir yarısını kullanma. Beklenmedik sakarlık veya koordinasyon sorunları. |
Bu zorluklar, kişinin bağımsızlığını, kendine güvenini ve sosyal katılımını olumsuz etkileyebilir.
Hemianopsi Tanısı
Hemianopsi tanısı, kapsamlı bir göz muayenesi ve nörolojik değerlendirme ile konulur. Dr. Semrin Timlioğlu, özellikle çocuk hastalarda tanı sürecini hassasiyetle yürütür.Tanı Sürecindeki Adımlar:
- Detaylı Anamnez (Hasta Öyküsü): Belirtilerin ne zaman ve nasıl başladığı, eşlik eden diğer şikayetler (baş ağrısı, baş dönmesi, konuşma bozukluğu vb.), altta yatan hastalıklar (inme, tümör, travma öyküsü) sorgulanır. Çocuklarda doğum öyküsü ve gelişimsel basamaklar önemlidir.
- Görme Keskinliği Değerlendirmesi: Her gözün ayrı ayrı görme keskinliği ölçülür. Hemianopsi genellikle merkezi görme keskinliğini doğrudan etkilemeyebilir, ancak altta yatan neden (örn: optik sinir hasarı) etkileyebilir.
- Kapsamlı Göz Muayenesi: Göz hareketleri, pupilla (göz bebeği) fonksiyonları, ön segment ve göz dibi (optik sinir başı ve retina) muayenesi yapılır. Papilödem (optik sinir başı ödemi) veya optik atrofi (optik sinir solukluğu) gibi bulgular altta yatan KİBAS veya sinir hasarına işaret edebilir.
- Görme Alanı Testleri (Perimetri): Hemianopsi tanısının temelini oluşturur. Bu testler, hastanın hangi alanlarda görebildiğini ve hangi alanlarda görme kaybı olduğunu haritalandırır.
- Konfrontasyon Görme Alanı Testi: Muayene sırasında doktorun parmaklarını veya bir nesneyi farklı görme alanı kadranlarında hareket ettirerek hastanın farkındalığını değerlendirdiği basit bir testtir. Özellikle küçük çocuklar veya iş birliği güç olan hastalarda ilk değerlendirme için kullanılır.
- Otomatik (Bilgisayarlı) Perimetri (Humphrey, Octopus): Standartize edilmiş, hassas ve kantitatif ölçüm yapan bir testtir. Hasta, bir yarım küre içine bakar ve farklı noktalarda beliren ışık uyaranlarını gördüğünde bir düğmeye basar.
- Goldmann Kinetik Perimetri: Hareketli ışık uyaranları kullanılarak görme alanının sınırlarının çizildiği manuel bir testtir. Özellikle periferik görme alanı ve düzensiz kayıpların değerlendirilmesinde faydalıdır.
- Çocuklar İçin Modifiye Edilmiş Testler: Küçük çocuklar için dikkat çekici oyuncaklar veya özel test paternleri kullanılabilir.
- Nörolojik Muayene: Bir nöroloji uzmanı tarafından hastanın genel nörolojik durumu, diğer kranial sinir fonksiyonları ve olası beyin hasarının diğer bulguları değerlendirilir.
- Beyin Görüntüleme Yöntemleri:
- Manyetik Rezonans Görüntüleme (MRI): Beyin dokusunu, görme yollarını ve olası lezyonları (inme, tümör, travma, enflamasyon) detaylı olarak göstermede altın standarttır.
- Bilgisayarlı Tomografi (BT): Özellikle akut kanama veya kemik travması durumlarında hızlı bilgi sağlar.
Bu değerlendirmeler sonucunda hemianopsinin tipi, derecesi ve en önemlisi altta yatan nedeni belirlenir.
Hemianopsi Tedavisi ve Görsel Rehabilitasyon
Hemianopsi tedavisinde öncelikli amaç, altta yatan nedenin tedavi edilmesidir. Örneğin, bir beyin tümörü varsa cerrahi, radyoterapi veya kemoterapi uygulanabilir; inme sonrası ise risk faktörleri kontrol altına alınır ve rehabilitasyon başlar. Altta yatan neden tedavi edildiğinde bazen görme alanında kısmi veya tam bir iyileşme görülebilir.
Ancak, beyin dokusundaki hasar kalıcıysa, hemianopsi de genellikle kalıcı olur. Bu durumda tedavi, görsel rehabilitasyon ve telafi edici stratejilerle hastanın mevcut görmesini en iyi şekilde kullanmasına ve günlük yaşam zorluklarıyla başa çıkmasına yardımcı olmaya odaklanır.
Görsel Rehabilitasyon Stratejileri:
- Tarama Egzersizleri (Scanning Training): Hastaya, başını ve gözlerini bilinçli olarak kayıp olan görme alanı tarafına doğru çevirerek çevresini daha etkin bir şekilde taraması öğretilir. Bu, engelleri fark etme ve güvenli hareket etme becerisini artırabilir.
- Telafi Edici Stratejiler:
- Okurken satır başını veya sonunu bulmak için renkli bir cetvel veya parmak kullanmak.
- Nesneleri her zaman gören tarafa yerleştirmek.
- Yürürken veya yeni bir ortama girerken bilinçli olarak kör tarafa doğru daha fazla dikkat yöneltmek.
- Evde ve çalışma ortamında düzenlemeler yapmak (eşyaların yerini sabitlemek, iyi aydınlatma sağlamak, kontrastı artırmak).
- Prizmatik Gözlükler: Bazı durumlarda, özel prizmatik gözlükler (örn: yoked prizmalar, periferik prizmalar) görme alanını kayıp tarafa doğru bir miktar kaydırarak veya çevresel farkındalığı artırarak yardımcı olabilir. Ancak etkinlikleri kişiden kişiye değişir ve uzman bir değerlendirme gerektirir.
- Okuma Yardımları: Büyüteçler, satır izleyiciler (typoscopes), e-kitap okuyucularda yazı boyutunu ve kontrastını ayarlama gibi yöntemler okumayı kolaylaştırabilir.
- Bilgisayar Tabanlı Rehabilitasyon Programları: Bazı programlar görsel arama, dikkat ve tarama becerilerini geliştirmeye yönelik egzersizler sunar.
- Multidisipliner Yaklaşım: Göz doktoru, nörolog, fizyoterapist, ergoterapist, konuşma terapisti (özellikle aleksi varsa) ve psikologdan oluşan bir ekip, hastanın ihtiyaçlarına yönelik kapsamlı bir rehabilitasyon programı oluşturabilir.
- Çocuklar İçin Eğitimsel Destek: Okulda özel oturma düzenlemeleri, ders materyallerinde uyarlamalar, ek süre verilmesi gibi destekler sağlanmalıdır. Öğretmenlerin ve ailenin çocuğun görsel zorlukları konusunda bilgilendirilmesi çok önemlidir.
Dr. Semrin Timlioğlu, hemianopsi tanısı alan çocuk ve yetişkin hastaların takibini yapar, uygun rehabilitasyon seçenekleri konusunda aileleri yönlendirir ve multidisipliner ekibin bir parçası olarak tedavi sürecine katkıda bulunur.
Hemianopsi, yaşamı önemli ölçüde etkileyebilen bir durumdur. Ancak doğru tanı, altta yatan nedenin tedavisi ve etkili görsel rehabilitasyon stratejileri ile bireylerin bağımsızlıklarını artırmaları ve yaşam kalitelerini yükseltmeleri mümkündür. Görme alanınızda ani veya ilerleyici bir kayıp fark ederseniz, derhal bir göz doktoru ve nöroloji uzmanına başvurmanız hayati önem taşır.
Sitemizde yar alan yazı ve görseller, tamamen bilgilendirme amaçlıdır. Teşhis ve tedavi yerine geçmediği gibi yasal sorumluluk da taşımamaktadır.